Een slavenhouder aan de muur

De politieke iconografie van Donald Trump

Thomas Bersee

Op dinsdag 24 januari 2017, drie dagen nadat hij als 45ste president van de Verenigde Staten het Witte Huis had betrokken, liet Donald John Trump in de Oval Office een portret ophangen. Het was zijn tweede volle werkdag en ook de dag dat hij de ‘executive actions’ tekende om de weg vrij te maken voor de Keystone XL en Dakota Access oliepijplijnen, maar Trump liet geen tijd verloren gaan om het schilderij te laten halen uit het kunstdepot van het Witte Huis en het op te laten hangen op de plek waar onder president Obama een werk hing van Norman Rockwell met een afbeelding van het Vrijheidsbeeld. Het ging om een portret van Andrew Jackson, de generaal, senator en zevende president van de VS tussen 1829 en 1837. Jackson was ook medeoprichter van de Democratische Partij, maar dat zal Trump misschien minder hebben aangesproken in het werk van de bekende portretschilder Ralph E.W. Earl, die het vak in Londen en Parijs leerde, trouwde met Jacksons nichtje en eindigde als volgzame huisvriend van de president. Het was Trump erom te doen dat Jackson als ‘de eerste populistische president’ bijna twee eeuwen geleden ook als relatieve buitenstaander werd gekozen met de leus dat hij de rechten van ‘de gewone man’ zou stellen boven de macht van de ‘corrupte aristocratie’, waarmee hij de politieke en culturele elite in Washington en New York bedoelde.

De betekenis van het schilderij, dat zodanig is opgehangen dat Jackson over Trumps linkerschouder meekijkt als deze aan de ‘Resolute Desk’ zijn presidentiële decreten tekent, buitenlandse leiders belt en in beraad is met zijn topadviseurs, is niet te onderschatten. Hoewel er ook tijdens de presidentschappen van Lyndon Johnson, Ronald Reagan, George H.W. Bush en Bill Clinton een portret van Jackson in de Oval Office hing (een bekender portret door Thomas Sully, afkomstig uit de National Gallery of Art), werd in de Amerikaanse pers – en zelfs in kunsthistorische vakbladen – niet voor niets opgewonden gereageerd op het symbolische gewicht van de rentree van een man die tegenwoordig geldt als een van meest controversiële presidenten uit de geschiedenis van de Verenigde Staten. Tot op heden is de kwestie grotendeels aan Nederland voorbijgegaan, in tegenstelling tot de gouden gordijnen die Trump liet ophangen (die overigens al gebruikt waren door Bill Clinton). De geagiteerde discussies aan gene zijde van de oceaan zijn echter niet verwonderlijk, want de overeenkomsten, paralellen en raakpunten tussen de twee omstreden presidenten Jackson en Trump zijn voor de ene helft van de Amerikanen uitermate hoopgevend en voor de andere helft bijzonder verontrustend.

Een in het oog springende, hoewel misschien oppervlakkige, overeenkomst tussen de zevende en de vijfenveertigste president is een zekere mate van bombast en ijdelheid waarmee beiden behept zijn. Zo lijkt niet alleen Jacksons gepeperde retoriek, maar ook zijn haardos opmerkelijk veel op die van Trump, al zijn diens achterovergekamde manen niet witgrijs maar geblondeerd en slikt hij medicatie tegen haaruitval. Geen enkele president heeft zichzelf meer laten portretteren in olieverf dan Jackson. Hij was de eerste president die met Earl een fulltime kunstschilder in dienst nam, zoals tegenwoordig het Witte Huis een vaste fotograaf heeft. Vandaar dat er meer dan dertig portretten in olieverf van Jackson zijn.