Door beelden achtervolgd

Over ‘De karper’ van Apollinaire

Maarten Doorman

In 1911 publiceerde Guillaume Apollinaire een kleine bibliofiele bundel met de titel Le Bestiaire ou Cortège d’Orphée. Dit ‘Bestiarium of de processie van Orpheus’ was een verzameling van dertig korte dierengedichten met evenzovele houtgravures van de fauvistische schilder Raoul Dufy, een moderne variant van een middeleeuws ‘bestiarium’ waarvan Apolinaire een groot liefhebber was. Net als bij die bundels met emblemata over fabeldieren figureert bij Apollinaire per pagina in woord en beeld een dier of Orpheus, de musicus, zanger en dichter uit de Griekse mythologie.

Het zijn geweldige gedichten. Mijn favoriet is ‘La Carpe’, ‘De karper’:

Dans vos viviers, dans vos étangs,

Carpes, que vous vivez longtemps!

Est-ce que la mort vous oublie,

Poissons de la mélancolie.

Als je niet onder het eindrijm uit wilt (en dat wil ik niet) zou je het als volgt kunnen vertalen:

Hoe in jullie vijvers, jullie poelen,

Karpers, jullie steeds krioelen!

Vond de dood u niet op tijd,

Vissen van neerslachtigheid.

Misschien raakt het gedicht me door het woord ‘melancholie’, maar ik hoop dat ik genoeg gedichten heb gelezen en geschreven om niet door zoiets simpels te worden geroerd. Je weet het niet. Ik denk dat een van de troeven van deze vier regels is, dat het zonder vraagteken eindigt waar wel een vraag gesteld wordt. De vraag lost in de laatste twee regels op in gepeins; hij zwemt maar door, die vraag. De karpers onder water zijn daarmee een bijna volmaakt beeld voor dat rusteloze peinzen.

Het beeld roept bij mij een winterse middag in het Amsterdamse Bos in herinnering, waar ik met mijn kinderen op een van de enorme vijvers schaatste. Ik kan nauwelijks schaatsen. Te rechtop, in een te lange winterjas, werd ik door de wind voort geblazen, bang om te vallen en voor mijn gevoel uitgelachen door alle kinderen en hun ouders erbij. ‘Door je knieën alsof je moet poepen en niet steeds naar beneden kijken,’ hoorde ik van een voorbij racende schaatser met goede bedoelingen. Het was een kraakheldere dag, het leek of het metaal van de schaatsen zong.